O COLISEO XESTEIRA II (Francisco X. Fernández Naval)

   No ano 1956, coincidindo co meu nacemento, pero non por causa del, meu tío avó decide alugarlle o Xesteira á empresa Fraga. Nel traballaba meu pai como operador primeiro e como xerente ou administrador despois, dende o ano 1944. Sacara o título de operador de cabina con 16 anos, nun exame que realizara no Teatro Rosalía de Castro na Coruña, que era onde se obtiña o título oficial. Nese momento, meu pai pasa de xerente da sala a ser o empregado menos querido da empresa, que o desterra ao cine Iago, no barrio da Ponte, na hoxe denominada rúa Ramón y Cajal. Esta é historia que conto na novela A noite branca. Daquela, a empresa Fraga, con sede en Vigo, no cine que levaba o seu nome, tiña en Ourense tres locais: Iago, Losada e Xesteira.

   A memoria de infancia confunde os locais e as primeiras películas. Sei que todos os domingos, de inverno e de verán, ía co meu pai o cine ás tres da tarde, cruzando a Ponte Vella e vía a película da sesión infantil e logo, ás veces, en  sesión de tarde, a de programación normal. Hoxe, tras revisar datas, documentación, e falar co meu pai nos seus últimos anos, penso que a primeira película que lembro e da que falo sempre como a primeira lembranza da vida, foi Tolo por Anita, con Jerry Lewis, Dean Martin e Anita Ekberg, que faleceu hai poucos días. Sería en sesión de tarde, que esa non era película para poñer nunha sesión infantil. Si eran para ese público e hora todas as mudas de Chaplin, Buster Keaton ou Stan Laurel e Oliver Hardy (O gordo e o fraco, diciamos), sempre precedidas de debuxos animados de Tom e Jerry, pero xa non sei se as vin no Iago ou no Losada. Pertence ao Iago a memoria das películas vistas dende a cabina, polo cadrado da parede, maiormente películas americanas da II Guerra Mundial, sobre todo ambientadas na fronte do Pacífico, con barcos, avións e submarinos. Alí, na cabina, sucedía ese milagre ao que me refiro tantas veces. A máquina de proxección tiña certo aire de canón. Meu pai que tería visto a película previamente, sabía cando un barco disparaba a artillaría, porque nalgún intre reclamaba a miña atención, eu concentrábame na pantalla e escoitaba como el dicía: Apunten! Fogo! E nese intre rebentaba o océano e erguíase unha columna enorme de auga e eu pensaba que era el quen disparaba.

  

    No cine, daquela, agasallaban coa entrada uns emblemas que se coleccionaban. Creo que eran escudos de cidades e países. Eu era a envexa dos meus curmáns, que vivían na casa dos Manganas, moi preto do cine, e dos seus amigos, porque chegaba a ter as coleccións completas e sen mercar entrada.

   Creo, con certeza, que a primeira película que vin no Xesteira, dende o palco do meu tío, foi a italiana Genoveva de Brabante, que é do ano 1964. Tería eu, polo tanto, 8 anos e coincidiría co regreso do meu pai, logo dunha ardua batalla laboral por recuperar o lugar de traballo que figuraba no seu contrato. Por ese tempo lembro, tamén, unha función teatral en domingo ou día festivo pola mañá, da parroquia de Santo Domingo. E na memoria sobrevive o rescaldo dunha representación musical, acaso unha zarzuela. Meu pai e meu tío avó contaban que o escenario do Xesteira podía albergar case cen artistas e había camerinos para todos.

   Unha das eivas de meu pai como programador era a de non estrear E o vento levou, que deu o Avenida. Porén, eu si vin esa película no Xesteira, con 17 anos, nunha reposición. Contaba aínda hai pouco que na celebración do centenario do cine en Galicia, Edicións Xerais acordou publicar un libro con textos literarios que falasen desa arte. Cando me chamou Camilo Franco pedíndome un relato sobre cine, eu pensei facerlle unha homenaxe a meu pai. Pregunteille, entón, pola súa película preferida e el exclamou Ben-Hur!. Non era doado escribir un relato relativamente actual dende ese argumento, así que insistín e pedinlle outra, de segundas díxome Belinda. Dirixida por Jean Negulesco en 1948, é adaptación dunha peza teatral de Elmer Harris. A protagonista, Jane Wyman, recibiu o Óscar daquel ano pola súa interpretación. Logo casaría con Ronal Reagan, de quen se divorciaría antes da chegada de Nancy. A historia da rapaza muda violada permitiume xogar con espazos queridos: Magarelos, Allariz, o Xesteira, e artellar un argumento semellante no que puiden, ademais, introducir ao meu pai. Co relato, Miguel Castelo escribiu un guión que nunca foi película, malia que pedimos entrevista con Baltar, pai, a quen explicamos o proxecto.

   Sei que o récord de recadación, cando menos ata que se retirou meu pai, no ano 1989, o tiñan dúas películas dos setenta, O golpe e Chacal. Por eses anos o Xesteira acolleu varias edicións das xornadas de Cine de Ourense e non sei se dentro ou fóra delas, proxéctase Berros e murmurios, de Bergman. Durante moito tempo, polas noites, meu pai deixou os cartos da recadación diaria nunha caixa forte que había no seu despacho. Polas mañás o seu primeiro labor era ir de bancos e facer os ingresos nas contas da empresa. Pero un día entraron no cine e roubaron. Dende entón, todas as noites ata a xubilación, levou os cartos canda el, para a casa. Miña nai estaba moi preocupada, porque podían asaltalo, así que falaron co señor Antonio, o noso sereno, que sempre agardou por el na esquina de Santo Domingo, acompañándoo á casa. Lembro paquetes grandes de billetes, repousando pola mañá na mesa do comedor.

Pero hai outra memoria de infancia familiar, tamén vinculada ao Coliseo Xesteira. Cando era neno, o día de Fin de Ano había función de noite. O cine ofrecía película, cotillón e baile. Na porta de entrada cada espectador recibía unha bolsa que contiña atrezo de animación: gorros de papel, globos, serpentinas de papel e cousas así; un calendario de peto do ano que empezaba e un bolígrafo, xentilezas de publicidade Radar, e unha bolsa transparente coas 12 uvas. Chegada a hora, suspendíase a proxección e dende a cabina, meu pai golpeaba unha chave inglesa enorme contra un anaco de raíl de tren que suspendía dunha corda. Eran as badaladas. Marcaba o cambio de ano nun reloxo Certina. Eu lembreime del cando no paso do ano 2002 ao 2003, fixen algo semellante, na carpa de Mar de Lira que acollía a cea dos voluntarios que loitaban coa marea negra do Prestige. Aquel día de temporal, no que pensamos que nos tragaba a galerna, Víctor Mosquera, Miguel de Lira e eu, disfrazados con aqueles uniformes vermellos, de botóns dourados que levaban brush por ombreiras, de tanta sona nas manifestacións, demos as badaladas cunha pota e un cullerón. Volvendo ao cine, logo das uvas seguía a película e, ao remate, había baile con orquestra no vestíbulo. Miña irmá e eu eramos beneficiarios daquela festa, porque meu pai traía para a casa parte das bolsas sobrantes. Nada sabiamos entón do que el sufría, indo traballar en noite como aquela, deixándonos a nós os tres na casa.

El Golpe