Rosa Cid Galante, Colaboración

  

Alumnas do instituto circa 1940. Entre elas Juan Saco Maureso (director), Teodoro Lopez Sanmartin (Literatura) Manuel de Novoa, German Gutierrez, e Fisterra Teijeiro??

Oxalá fosedes máis os que vos atreverades a escribir unha colaboración con este humilde blog; sen dúbida, para min sería máis cómodo ademais de instrutivo, xa que sodes moitos os que tedes un coñecemento superior ao meu sobre a historia de Ourense.

Hoxe Rosa Cid Galante quen posiblemente sexa a maior experta que temos en temas educativos, ademais dunha incansable investigadora de datos sobre as mulleres ourensás. Achéganos estes apuntes tan interesantes sobre os primeiros pasos das mozas ourensás no ensino secundario.

grazas Rosa

AS ALUMNAS DO INSTITUTO DE OURENSE

Por Rosa Cid Galante

A chegada das mozas ourensás ao bacharelato foi lenta na primeira década do século XX, pero co paso dos anos fíxose evidente e notoria a entrada das mozas no instituto, xa que ía acompañada da publicación de dous reais decretos que recoñecían os dereitos das mulleres. Estes serían o do 8 de marzo de 1910 cando as alumnas estaban exentas de consultar a Superioridade para poder cursar estudos superiores, dando así a entrada gratuíta ás mulleres e a do 2 de setembro que permitía a posesión dos títulos que habilitaban para o exercicio de profesións. Grazas a esta normativa tornouse normal o que ata entón era extraordinario, e produciuse unha aceleración na matrícula no Instituto.

Para poder estudar no Instituto os alumnos debían realizar unha proba de acceso que consistía en nocións moi básicas adquiridas en primaria como facer contas, problemas, redaccións ou ditados, para que todos superaran a proba sen dificultade. . Estableceuse que a idade de admisión no ensino medio sería de 11 anos.

Como eran tempos nos que aínda non se vía con bos ollos que as mozas accedesen a estes estudos e compartesen espazos cos seus compañeiros, a maioría das matriculadas comezaron a facer os cursos pola súa conta pero a medida que avanzaban nos cursos optaban por facer os estudos. polo oficial.

Unha gran porcentaxe do alumnado ourensán do Instituto procedía de familias cuxos pais eran de profesións liberais (médicos, avogados, veterinarios, farmacéuticos, etc.), comerciantes; xente do banco e cargos de altos grupos (profesores da Normal, catedráticos, etc.). Tamén de familias con certa solvencia económica, como asalariados (no comercio, traballadores da banca, etc.); funcionarios (profesorado, administración pública, correos, ferrocarril, etc.); artesáns, industriais, militares... Despois houbo unha achega de mulleres que viñan do mundo rural, eran fillas de donos e tamén de labregas.

Dado o primeiro paso na toma de decisións, estes estudantes cumpriron con creces os seus estudos. Efectivamente, eran mulleres estudosas e pódese dicir que todos os estudantes remataron con éxito e graduáronse. Despois algúns seguiron na Universidade (Santiago, Valladolid, Madrid...) pero outra boa parte foi á Escola Normal de Ourense ou á de Pontevedra, León, A Coruña, xa que validaban materias e realizaban as da carreira como Nocións de Pedagoxía, Traballo, Prácticas docentes...

Curso del 42, Don Juan Saco (director), Jesus Soria (Dibujo), 

Así, o que inicialmente supuxo ampliar a cultura adquirida no ensino primario converterase nun obxectivo anhelado e desexado para o exercicio dunha ampla gama de profesións con mellor cualificación. Pero se queremos saber cales eran as pretensións das mulleres que accederon ao bacharelato, hai que ter en conta que certa normativa podería servir de motores para esa decisión; por exemplo, cando se permitía convalidar os estudos de bacharelato cos de maxisterio —unha carreira moi demandada polas mulleres— e viceversa, cando despois de cursar uns bacharelatos podíase traballar como profesor nun centro incompleto; cando os estudos de maxisterio foron trasladados aos institutos; cando se estipulaba o grao elemental do Plan Callejo o suficiente para acceder á carreira de Matronas, Gobernadoras, Taquígrafas ou Enfermeiras e os superiores de Universidade e Maxisterio; etc. En definitiva, todas elas poderían provocar un aumento das mulleres, sobre todo das pertencentes ás clases medias, nos institutos, pero iso si, tomando as medidas pertinentes para paliar a súa presenza conxunta.

Bachilleres 1936

Respecto das materias que cursaba o alumnado, temos que dicir que nestes tempos pasaron por varios plans de estudo. Segundo o RD do 17 de agosto de 1901, o ministro Romanones proxecta seis cursos para a obtención do título de Bacharelato. En primeiro e segundo curso impartiríanse sete disciplinas básicas, como Lingua, Xeografía, Aritmética, Relixión, Debuxo, Ximnasia e Caligrafía. En terceiro e cuarto curso abordáronse materias de carácter humanístico como latín, castelán e historia universal, xeometría, lingua francesa, xeografía, relixión, debuxo e ximnasia. En quinto e sexto de primaria combínanse materias de ciencias con disciplinas artísticas, como Psicoloxía, Historia da Literatura, Física e Química, Lingua inglesa ou alemá, Debuxo, Ximnasia, Ética e Rudimentos do Dereito, Historia Natural, Fisioloxía e Hixiene. Agricultura e técnica industrial. Desta programa destacaría que, dado que xa era máis habitual que as alumnas se matriculasen nos institutos, non existían estudos específicos para as mulleres.

O RD do 6 de setembro de 1903 trouxo consigo unha modificación do plan de estudos de bacharelato que consistía en alixeirar o plan de estudos de Romanones. A redución do devandito plan respondeu a unha cuestión máis de interese social que de instrución, posto que se levou a cabo pola queixa do alumnado e pais que consideraron sobrecargado o programa. Así, aprobouse o Plan de Gabino Bugallal cunha distribución do bacharelato en seis cursos, suprimindo algunhas materias e redistribuíndoas con outro criterio.

Fotografía cedida por Marisa Rey

A estrutura era a seguinte:

 Primeiro curso: lingua castelá; Xeografía xeral e europea; Nocións e exercicios de Aritmética e Xeometría; Caligrafía; Relixión (voluntaria).

Segundo curso: lingua latina (1o curso); Xeografía especial de España; Aritmética; Ximnasio; Relixión (voluntaria).

Terceiro curso: Lingua latina (2o curso); Lingua francesa (1o curso); Historia de España; Xeometría; Ximnasio; Relixión (voluntaria).

Cuarto curso: Preceptos literarios e composición; Lingua francesa (2o curso); historia universal; Álxebra e Trigonometría; Debuxou.

Quinto curso: Psicoloxía e Lóxica; Elementos de Historia Xeral e Literatura; Físico; Fisioloxía e Hixiene; Debuxou.

Sexto curso: Ética e Rudimentos do Dereito; Historia Natural; Agricultura e técnica agrícola industrial; Química xeral.

Alumnas do 1915

 O RD do 25 de agosto de 1926, denominado Plan Callejo, onde despois de moitos anos de debate se estableceu por unha banda un bacharelato elemental para aqueles alumnos que non ían ir á universidade e o superior, que tiña esa finalidade, dividiu isto en ciencias e letras. Cada grao tería determinadas materias e unha duración de tres anos cada unha, e a superior constaría dun curso común para as ramas de ciencias e letras e dous cursos específicos para cada sección.

O bacharelato elemental configurouse do seguinte xeito:

Primeiro ano:

Nocións xerais de Xeografía e Historia Universal; Elementos aritméticos; Terminoloxía científica, industrial e artística; Relixión; francés.

Segundo o ano:

Nocións de Xeografía e Historia de América; Historia da literatura española; Relixión; francés

Terceiro ano:

Xeografía e Historia de España; Historia Natural; Fisioloxía e Hixiene; Deberes éticos e cívicos e rudimentos da lei; francés.

Ano común:

lingua latina; Nocións de Álxebra e Trigonometría; xeografía política económica; Historia da civilización española nas súas relacións co universal; Agricultura.

SECCIÓN DE LETRAS:

Primeiro ano:

lingua latina; literatura española fronte á literatura estranxeira; Psicoloxía e Lóxica; Idiomas (inglés e alemán)

Segundo o ano:

literatura latina; Ética; Idiomas (inglés ou alemán).

SECCIÓN DE CIENCIAS:

Primeiro ano:

Aritmética e Álxebra; Física, Xeoloxía, Idiomas (inglés ou alemán)

Segundo o ano:

Xeometría e trigonometría; Química; Bioloxía; Idiomas (inglés ou alemán)

 

1916 chicas de la Normal.

En 1930, co nomeamento de Elías Tormo como ministro de Instrución, comeza a prepararse outra reforma do ensino secundario cunha estrutura similar á do Plan Callejo, tratando de paliar algunhas deficiencias.

Patrocinio Armesto. "La Patro"

Os alumnos estudaron igual que os seus compañeiros e acabaron compartindo espazos e inquedanzas. Atrás quedou o problema de onde colocar o alumnado na aula (e se adiante, que se ao carón do profesor), pois pouco a pouco se foi normalizando a súa vida nos Institutos e coa sorte, tamén, de ter notables, destacados e profesores ilustres como Maruja Bouzo, Patrocinio Armesto, Rocío Areán, Aurora Seijo…